Loop Trump Tower uit en je waadt door ‘het bloedbad’

Hij kon het niet laten. Tijdens de persconferentie, zondag, waarin hij de dood van IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi aankondigde bewierookte Donald Trump ook nog even zichzelf, als auteur: „Twaalf boeken geschreven, allemaal zeer succesvol!”

Alles wat Trump aanraakt verandert per definitie in goud: hotels, casino’s, golfbanen, vrouwen, roodgloeiende MAGA-petjes, retorisch Twittervuurwerk. En dus ook het dozijn geheide bestsellers dat ‘het genie’ (aldus zijn woordvoerder) heeft geschreven. Vergeet zijn zes faillissementen, schrap de huwelijken vóór Melania, negeer de bleekneuzerige factcheckers. Midas Trump staat voor Succes.

- Advertentie -

Of beter: Trump is ‘Trump’, een ongrijpbaar mediatype, zoals Jay Gatsby een mysterieus romanpersonage is. Dat is althans de stelling van James Poniewozik, televisiecriticus van The New York Times en schrijver van een origineel, geestig én verontrustend boek over de televisieloopbaan van de huidige president.

‘Trump’ heeft wel een verleden, maar dat is volgens Poniewozik irrelevant. Wat ertoe doet, is zijn transformatie: van ondernemer en playboy naar merk naar showman naar mediatype. Dat type is schatrijk, een geniale onderhandelaar, de man met het ‘gouden onderbuikgevoel’, kortom: de vleesgeworden Succesvolle Amerikaan. ‘Trump’ kwam tot wasdom als de You’re Fired Guy. In het realityprogramma The Apprentice joeg hij iedere aflevering een deelnemer de show uit met, volgens Poniewozik, een ‘verbale executie’: „You’re fired!”

Paranoia ontbijt-tv

De ochtend na The Apprentice belde Trump in bij een van zijn favoriete programma’s: Fox & Friends. Hij had er een eigen segment, Mondays with Trump. Daar besprak hij eerst de verwikkelingen in The Apprentice van de avond ervoor, om vervolgens over te schakelen op de actualiteit. Wat bleek? De You’re Fired Guy wist als geen ander wat er mis was met Amerika. Trump serveerde het publiek een onweerstaanbaar retorisch ontbijt van verval, slappe knieën, paranoia en fijne samenzweringstheorieën. Bij Fox & Friends kreeg hij de ruimte voor ongefilterd gebabbel over het vervalste geboortebewijs van Barack Obama en illegale immigranten die het land overspoelen. Het ging er niet om of die beweringen feitelijk klopten – juist niet! Wat ertoe deed is hoe ze bij de kijkers overkwamen.

Van de bestuurskamer in The Apprentice (uiteraard gesitueerd in Trump Tower in New York) naar het Oval Office was maar een kleine stap. Als Trump zich de afgelopen drie jaar immers ergens bedreven in heeft getoond, dan wel in het ontslaan van medewerkers. You’re fired! Niemand zal beweren dat het Witte Huis nu een veilige werkomgeving is. Zijn grillige en autoritaire manier van leidinggeven nam hij mee uit een vorig leven.

Dat gedrag plaatste de producers van The Apprentice al voor problemen, schrijft Poniewozik. Aan het begin van de opnames wist niemand – Trump zelf waarschijnlijk ook niet – wie er aan het eind moest inrukken. Aan hen de ondankbare taak er in de montage een verhaal bij te bedenken, met een climax.

Dolgedraaid kompas

Ook hier vloeide The Apprentice over in het presidentschap. Trump doet niet aan beleid, of aan diplomatie. Hij vaart op eigen dolgedraaid kompas. De oogst van deze zomer: afblazen van een vergeldingsaanval op Iran, optuigen en afbreken van een bezoek van de Taliban aan buitenverblijf Camp David, telefoongesprek met en een brief aan Erdogan van Turkije over Noord-Oost Syrië, de voorgenomen organisatie van de G7-top in een van zijn eigen hotels. Allemaal eigen werk, solovluchten. De hechte verdedigingslinie neemt Fox News voor zijn rekening. Van Fox & Friends in de ochtend tot Tucker Carlson en Sean Hannity in de avond: cheerleaders van de president.

Hoe ver terug moeten we gaan om het presidentschap van Trump buiten het oog van de camera van context te voorzien? Daarvoor moeten we zijn bij de Princeton-historici Kevin Kruse en Julian Zelizer. Zij beginnen hun boeiende en scherp geschreven boek Fault Lines na Watergate en de val van president Nixon in 1974. Watergate zette progressief Amerika volgens hen op het verkeerde been. De toekomst was even aan de Democratische partij, die een nieuwe dageraad meende te zien gloren: egalitair, divers, anti-autoritair. Dat bleek een verkeerde inschatting. Ver van het machtscentrum in Washington en buiten het zicht van de traditionele media stak een rechts-populistische prairiewind op die zich tot op de dag van vandaag laat gevoelen.

Tegen vrouwen, homo’s en belasting

Het waren grassroots-bewegingen die aan de basis stonden van de zogeheten ‘Reagan Revolutie’. De belastingopstand begon in Californië, het verzet tegen de emancipatie van homoseksuelen in Florida, de strijd tegen gelijke rechten voor vrouwen in Illinois, de beweging tegen seksuele voorlichting op openbare scholen (en voor ‘gezinswaarden’) opnieuw in Californië. De tegenkrachten werden geleid door nu vrijwel vergeten pioniers als Howard Jarvis (belastingen), Anita Bryant (homo’s), Phyllis Schlafly (vrouwen) en James Dobson (Focus on the Family).

Aanhangers van deze tegenbewegingen vonden onderdak bij Ronald Reagan. Maar ze hadden zich vóór zijn presidentschap al gebundeld in twee krachtige coalities. Moral Majority was een paraplu-organisatie van christelijk rechts. The New Right een bonte verzameling van conservatieve ondernemers, intellectuelen en politici. Deze coalities deelden twee belangrijke overtuigingen. De eerste was dat ‘hun Amerika’ – streng gelovig, vrij ondernemend – was afgepakt door een ‘elite’ van professionele klaplopers (Democraten, journalisten, enz.) en seculiere humanisten, dat wil zeggen van god losgezongen landgenoten.

Onder Roger Ailes groeide Fox uit tot de grootste Amerikaanse nieuwszender. Deze serie portretteert hem als paranoïde baas en licht zijn ergste misdragingen uit. Lees ook: Zonder Fox News geen president Donald Trump

Zij voelden zich miskend, niet serieus genomen of genegeerd door de media. Daar kwam pas structureel verandering in met de populariteit van talk radio eind jaren tachtig en de start van Fox News Channel. De laatste, begonnen in oktober 1996, was volgens Kruse en Zelizer ‘de culminatie van een decennia oude droom van conservatieven om een eigen nieuwszender te bezitten’. Het belang ervan in de mediageschiedenis in het algemeen en voor het presidentschap van Trump in het bijzonder is zo groot dat je kunt spreken van een Amerika vóór en na Fox News.

Van saai naar mediageniek

Grote man achter de programmering van de zender was Roger Ailes. Hij wist als geen ander hoe je een (Republikeinse) kandidaat of een (rechtse) boodschap moest verpakken. Hij vestigde zijn reputatie met de wederopstanding van Richard Nixon, die hij in 1968 omboog van een oersaaie, gebutste en schichtige politicus in de strijdlustige kampioen van de zwijgende meerderheid.

Ailes wist deze ‘nieuwe Nixon’ via het televisiescherm aan de man te brengen. Van het verpakken van de kandidaat naar het bespelen en inpakken van het behoudende electoraat was een logische volgende stap. Zonder Ailes geen Fox News. En zonder Fox News geen president Trump. Trump, schrijft Poniewozik terecht, ‘bouwde voort op de basis en ervaring van twintig jaar Fox News, waarvan het publiek door Roger Ailes was gescheiden van de overige media’. De slogan van Fox, ‘fair and balanced’, ‘impliceerde dat de andere media dat niet waren en vervolgens dat informatie die haaks staat op die slogan kon worden genegeerd. Kranten, wetenschappers, intellectuele factcheckers deden er niet toe. Alleen Fox deed ertoe.’

Poniewozik plaatst de opkomst van Trump ook tegen de achtergrond van twee ontwikkelingen in de massacultuur: de vergruizing van de traditionele media en de opkomst van de antiheld. Vrijwel vanaf zijn eerste tv-interview, in 1981, gaf de destijds 34-jarige vastgoedondernemer zijn ongeremd pessimistische mening over de politiek in eigen land en de stand van de wereld. President? Dat nooit! Daarvoor moest je volgens hem beschikken over een beperkt brein en een gulle lach. Voor mannen als hij, met een ongezouten mening over het verval van Amerika, was in de politiek geen plaats.

The Sopranos

Maar ja, in 1981 was het Amerikaanse medialandschap nog niet zo gefragmenteerd als nu. De grote drie zenders CBS, ABC en NBC heersten over de ether. Hun filosofie was: kijkers vasthouden met programma’s waarin zij vooral niet voor het hoofd worden gestoten. Ophef was slecht voor de kijkcijfers en dus was het saaiheid troef, op een enkele uitzondering na.

Dat was vóór de opkomst van kabeltelevisie en sociale media. Om nu te worden gehoord moet je juist opvallen, de confrontatie zoeken, anders word je genegeerd. De truc is een niche te veroveren en de achterban van fanatieke kijkers (of luisteraars) vast te houden. Geknipt voor Trump, met zijn schaamteloze, ongefilterde en impulsieve natuur. Elke dag een nieuw gevecht. Stay tuned!

Susan Sontags ideeën over de verleidingen en valkuilen van het beeld blijken profetisch te zijn geweest: kijk maar naar Trump en de Joker. Lees ook: Waarom de ideeën van deze sterfilosoof profetisch bleken

En dan is er nog de populariteit van de antiheld op tv. Voorlopers van Trump vind je volgens Poniewozik niet door de presidentiële geschiedenis te bestuderen maar door afleveringen van programma’s als All in the Family, Dallas en The Sopranos terug te kijken. Archie Bunker (All in the Family), wist al dat vroeger alles beter was, een wereldbeeld dat hij vanuit zijn tv-stoel uitventte. J.R. Ewing (Dallas) was een ‘walgelijke’ (aldus Poniewozik) en vileine oliemagnaat die hebzucht koppelde aan sexappeal. Maffiadon Tony Soprano hield zich met zijn laconiek gewelddadige karakter staande in de jungle van Amerika.

Bloedbad

Schuif ze in elkaar en je kijkt naar ‘Trump’. Net als zijn achterban houdt hij onvoorwaardelijk van zijn land. En met zijn achterban deelt hij het gevoel dat Amerika wordt omringd en is geïnfiltreerd door profiteurs, terroristen, verkrachters en allround smeerlappen. Bendes en illegale immigranten hebben vrij spel, daklozen vervuilen het straatbeeld. Loop Trump Tower uit en je waadt door ‘het bloedbad’. Wie kiest er dan niet voor om binnen te blijven, en knus te griezelen bij een programma van Fox News?

Zeker, achter ‘Trump’ gaat Donald John Trump schuil, de gedroomde president van christelijk en ondernemend Amerika, ook al omdat hij het meer speelruimte geeft dan Reagan en George W. Bush.

Die Trump is, zoals Kruse en Zelizer schrijven in hun epiloog ‘in menig opzicht het resultaat van trends die zich decennia geleden al aankondigden: uiteindelijk eerder het product van een gepolariseerde politieke omgeving en een in toenemende mate ruig mediaklimaat dan dat hij er vorm aan gaf.’ En toch, zij gaan daarmee voorbij aan ‘Trump’ het mediatype, de raaskallende kamikazeartiest. Geknipt voor tv-natie Amerika. Geen wonder dat hij het tot president heeft geschopt.