Kun je doodgaan van eenzaamheid?

Je eenzaam en niet verbonden met anderen voelen heeft grotere consequenties dan je denkt.

Iedereen heeft in zijn of haar leven verbinding met andere mensen nodig. Denk daarbij aan een hechte band met je familie, of goede vriendschappen. Maar wat nou als je die hechte, emotionele band met andere mensen mist? Dan kun je je behoorlijk alleen voelen. Of sterker nog; eenzaam. Toch hoort het ook wel een beetje bij het leven. “Iedereen zal zich wel een keer in z’n leven eenzaam voelen,” zegt eenzaamheidsexpert Jeannette Rijks. “Net als dat je ook ooit wel een keer honger of dorst zult hebben.” Wie relaties heeft, zal er dus niet aan ontkomen. Toch kan eenzaamheid verstrekkende gevolgen hebben en dan met name voor je gezondheid. Zo claimen sommige wetenschappers dat een sociaal isolement een groter gevaar vormt voor de volksgezondheid dan obesitas. Ook hart- en vaatziekten worden gelinkt aan mensen die langdurig eenzaam zijn. Eenzaamheid is dus niet iets wat we moeten onderschatten. Want sommige mensen die er te lang mee kampen, kunnen er zelfs aan onderdoor gaan.

- Advertentie -

Als vissen in het water
In Nederland voelt ongeveer een miljoen mensen zich sterk eenzaam. Eén op de drie Nederlanders voelt zich daar bovenop nog eens matig eenzaam. Het zijn flinke cijfers. Maar ook over de grens is het een groot probleem. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld, lijden ongeveer 42,6 miljoen volwassenen ouder dan 45 jaar aan chronische eenzaamheid. Amerikaanse onderzoekers namen deze aantallen in een studie nog wat verder onder de loep. En ze constateerden dat meer dan een kwart van de bevolking alleen leeft, meer dan de helft van de bevolking ongehuwd is en dat het aantal kinderen per huishouden afneemt. “Deze trends laten zien dat Amerikanen minder sociaal verbonden zijn en meer eenzaamheid ervaren,” licht onderzoeker Julianne Holt-Lunstad toe. Maar hoe komt het toch, dat eenzaamheid zo’n groot probleem is? “We zijn net als vissen in het water, maar hebben nog niet door dat we in het water zitten,” stelt Rijks. “We zijn nu wereldwijd aan het ontdekken dat we elkaar veel harder nodig hebben dan dat we dachten. De afgelopen honderden jaren hebben we ons gestort in het vergaren van materiële rijkdom. Maar dat we elkaar veel harder nodig hebben dan een nieuwe auto, beginnen we eigenlijk nu pas een beetje door te krijgen.”

We zijn net als vissen in het water, maar hebben nog niet door dat we in het water zitten”

Gezondheidseffecten
Eenzaamheid brengt heel wat teweeg. Zo blijken mensen die zich eenzaam voelen sneller last te krijgen van de gezondheid. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een studie uitgevoerd door de Universiteit van Helsinki onder 480.000 mensen tussen de 40 en 69 jaar oud. De deelnemers werden zeven jaar op rij gevolgd. 10 procent van de deelnemers werd vervolgens als ‘sociaal geïsoleerd’ beschouwd en 6 procent als ‘eenzaam’. In beide groepen was de kans dat de deelnemers rookten, groot. Degenen die tot de categorie eenzaam behoorden, hadden daarnaast ook vaak depressieve klachten. Maar hier bleef het niet bij. Zo constateerden de onderzoekers dat de mensen uit de sociaal geïsoleerde categorie, een ongeveer 40 procent hoger risico liepen op een hartaanval of beroerte. Bij mensen die al een bestaande cardiovasculaire aandoening hadden, werd een sociaal isolement zelfs geassocieerd met een verhoogd risico op overlijden.

Fruitvliegjes
Eenzaamheid kan dus een stortvloed aan negatieve effecten op het menselijk lichaam met zich meebrengen. Maar hoe zit dat precies? “De continue stress in het lichaam heeft fysische, maar ook mentale gevolgen,” legt Rijks uit. “Je hersenen veranderen niet alleen functioneel, maar ook structureel. Je krijgt letterlijk een ander brein. Wat dit voor gevolgen heeft voor je lichaam is ongelofelijk complex.” Onderzoekers van de universiteit van Chicago probeerden hier nog wat meer grip op te krijgen. Uit hun onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat eenzaamheid verband houdt met een verhoogde bloeddruk, de productie van onvolgroeide monocyten (witte bloedcellen die een belangrijke rol spelen binnen het immuunsysteem), slaapproblemen waardoor het lichaam moeilijker herstelt en sommige vormen van kanker. “Zelfs fruitvliegjes die van elkaar gescheiden worden hebben een slechtere gezondheid en sterven eerder dan fruitvliegjes die wel met anderen kunnen communiceren,” zegt onderzoeker John Cacioppo. Dit toont het hardnekkige verlangen van levende wezens naar sociale betrokkenheid maar al te goed aan.

Doodgaan aan eenzaamheid
Maar kun je ook doodgaan van eenzaamheid? De studies naar chronisch eenzame mensen van Cacioppo suggereert van wel. Zo blijkt uit zijn werk dat mensen die zich sociaal geïsoleerd voelen meer ziek worden en eerder sterven dan mensen die zich wel sociaal verbonden voelen. Deze conclusie trok hij onder andere door naar de immuunsystemen van chronische eenzamen te kijken. Zo blijkt dat de genen die ontstekingen bevorderen actiever zijn bij eenzame mensen en juist de genen die ontstekingen moeten remmen, minder actief zijn. In een vervolgstudie zoomden Cacioppo en zijn collega’s hier meer op in en identificeerden de soorten immuuncellen die veranderingen in de genactiviteit vertoonden. En hieruit blijkt dat het immuunsysteem van eenzame mensen beter voorbereid is om bacteriële infecties te bestrijden dan virale dreigingen. En dat is een probleem. “Ons immuunsysteem is niet goed in het overschakelen van het ene type naar het andere,” legt onderzoeker Steve Cole uit. “Zodra het systeem klaar is om een bacteriële infectie te bestrijden, is het moeilijker om van versnelling te wisselen en een virus te bestrijden en omgekeerd.” Dit is ook de reden dat mensen vaak overlijden aan een longontsteking na het succesvol bestrijden van de griep.

Wie zijn er meer eenzaam, mannen of vrouwen? Uit cijfers blijkt dat mannen net iets vaker eenzaam zijn dan vrouwen. Vrouwen geven echter aan zich vaker sterk eenzaam te voelen (10,1 om 9,8 procent). Vrouwen voelen zich vaker emotioneel eenzaam, terwijl mannen vaker sociaal eenzaam zijn. Afbeelding: Pexels / Pixabay

Stress
En tel daar nog eens de stress die eenzaamheid triggert bij op. “We weten al langer wat hersenen doen met stress,” zegt Rijks. “Je cortisolniveau gaat omhoog, je afweer wordt zwakker en dus word je vatbaarder voor ziektes en genees je minder snel.” Daarnaast gaat door het stijgende cortisolniveau ook de bloeddruk omhoog. En bij sommige mensen kan dit leiden tot hartaanvallen en beroertes. Het wezenlijke gebrek aan contact met anderen kan er ook toe leiden dat je je ongelukkig en depressief voelt en zelfs begint te denken aan zelfdoding. Hoewel niet alle mensen die eenzaam zijn ook suïcidaal zijn, zijn de mensen die niet meer willen leven vaak wel heel eenzaam. De GGZ Nederland vindt dan ook dat niemand in ons land ‘eenzaam en radeloos door zelfmoord mag sterven’.

Neerwaartse spiraal
Eenzaamheid blijkt ook als een soort neerwaartse spiraal te werken. Want hoewel eenzaamheid voortkomt uit een gebrek aan menselijk contact, sluit een eenzaam iemand zich uiteindelijk juist steeds meer af van anderen. “Eenzaamheid tast onder andere je gehele hormoonhuishouding aan,” zegt Rijks. “Zo wordt bijvoorbeeld het hormoon oxytocine niet meer op dezelfde manier vrijgegeven als wanneer je niet eenzaam bent. En deze verandering betekent dat je het op een gegeven moment niet meer leuk vindt om met andere mensen om te gaan. Ook vind je het bijvoorbeeld niet meer fijn om aangeraakt te worden. Je bent eigenlijk op den duur niet meer in staat om relaties behoorlijk vorm te geven. En dat is het probleem met eenzaamheid; het is een zelfversterkend fenomeen.”

Hoe word je eenzaam?
Zoals eerder aangeven kan niemand de dans ontspringen en zal iedereen in zijn leven zich wel een keertje eenzaam voelen. Wel wordt er gezegd dat er een genetische factor is. Maar of sommigen gevoeliger zijn dan anderen om te vereenzamen is niet hard te maken. “Sommige mensen hebben veel meer behoefte aan warme verbindingen met mensen dan anderen en hebben meer moeite om dat te realiseren,” zegt Rijks. “Je zou dan kunnen stellen dat je gevoeliger bent voor eenzaamheid, maar je kunt ook zeggen dat je een grotere behoefte hebt aan verbinding.” Wel is er een aantal factoren in je leven die eenzaamheid kunnen aanwakkeren. “Onze relaties met anderen spelen zich – net als een heleboel andere zaken – af in vaste patronen,” legt Rijks uit. “Op het moment dat deze patronen worden verstoord, voelt dat onveilig. En als er bijvoorbeeld een grote verandering plaatsvindt – stel, je verliest een goede vriend – dan heeft dit invloed op al je andere relaties.” Op sommige momenten in je leven ben je bovendien wat kwetsbaarder om te vereenzamen. “Bijvoorbeeld als je hormoonhuishouding verandert in de pubertijd, dan verandert er ontzettend veel in je lijf,” zegt Rijks. “Je verandert als mens en daardoor verandert ook je relatie met anderen. Ook het moment dat je het huis uit gaat om te studeren verandert bijna alles. Eerstejaarsstudenten zijn dan ook de grootst mogelijke risicogroep.” Daarnaast blijkt dat het jaar waarin je je eerste kindje krijgt ook als kwetsbare periode kan worden beschouwd. “Dit is bewezen het meest eenzame jaar van een vrouw,” zegt Rijks.

Verbinding met anderen is iets dat in onze evolutionaire geschiedenis ingebakken zit. In de loop van onze evolutionaire geschiedenis hebben we namelijk vertrouwd op hechte relaties met bijvoorbeeld familie en vrienden om te overleven. Eenzaamheid is dus eigenlijk heel tegennatuurlijk. En zit je eenmaal in die neerwaartse spiraal, dan is alleen eruit komen een behoorlijk grote opgave. “Omdat je hersenen bij eenzaamheid echt veranderen, zijn mensen ook niet meer in staat het probleem zelf op te lossen,” zegt Rijks. Wel vindt ze dat we het onderwerp niet zwaarder moeten maken dan dat het is. “We moeten leren dat het niet erg is als je je een keertje eenzaam voelt,” zegt ze. “Het betekent alleen wel dat je iets moet doen aan je relaties. Maar ben je langer dan een jaar eenzaam en kom je er niet zelf meer uit, ga dan hulp zoeken bij een specialist. Ga er niet vanuit dat je alles zelf moet oplossen. Want als je hersenen veranderd zijn, kun je het niet meer zelf. En dit is niet verwijtbaar, maar betekent wel dat je een duwtje in de rug nodig hebt.”

↪ Deel dit artikel