Hoe nachtrust een gadget wordt

Efficiëntie is voor Jasper Meerding „het belangrijkste bij alles wat ik doe”. Daarom slaapt de 33-jarige ondernemer uit Amsterdam al vier jaar met een klein elektronisch matje onder zijn matras, dat zijn slaappatronen meet. In een app van fabrikant Withings kan hij dan zien hoe hij slaapt, er rolt een score uit van 1 tot 100 om de kwaliteit aan te geven, gemeten aan bijvoorbeeld ademhaling, hartslag en beweging in de slaap. „Vannacht had ik 82. Ik merk dat de kwaliteit van slaap sterk bepaalt hoe fit ik me voel.” Als hij in de app ziet dat hij een tijdje slecht slaapt, past hij zijn gedrag aan, bijvoorbeeld door in het weekend minder laat uit te gaan. De data helpen hem het gevoel dat hij zelf al heeft over zijn slaap, te onderbouwen of te toetsen.

Het soort matrasmatjes en apps dat Meerding gebruikt zijn al langer in opkomst, net als de vele ‘smart’ polsbandjes, ringen en horloges die slaapkwaliteit meten, en wake-up-lights die de zonsopkomst imiteren voor ‘natuurlijker’ ontwaken.

- Advertentie -

Techbedrijven lanceren de laatste maanden het ene na het andere nieuwe elektronische slaaphulpje. Sleep Buds-oordopjes van Bose die geluid digitaal dempen om je stiller te laten slapen, een zachte ‘slaaprobot’ van Somnox die met je mee-ademt om je in slaap te sussen. Philips komt binnenkort met de ‘SmartSleep Deep Sleep Headband’. Die band, die wat weg heeft van een kruising tussen oorwarmers en een haarband, zou met behulp van elektronische breinstimulatie met onhoorbaar geluid gebruikers makkelijker in hun diepe slaapfase kunnen brengen. Handig voor iedereen die door omstandigheden minder dan zes uur per nacht slaapt: ouders van jonge kinderen, carrièretijgers en mensen met nachtdiensten bijvoorbeeld, belooft het bedrijf.

Nachtrust wordt een product, een gadget. En dat is niet zo gek gezien de statistieken over slaap. Afgelopen maand publiceerde het CBS cijfers waaruit bleek dat ruim een kwart van de Nederlanders geregeld problemen heeft met slapen. In 2017 was dat nog één op de vijf. Slapeloosheid is een lucratieve groeimarkt waar bedrijven met een nieuwe categorie producten miljarden hopen te verdienen. Maar leent zoiets ingewikkelds als slaap zich wel voor gadgets en apps?

Het zou natuurlijk mooi zijn als slaapgadgets daadwerkelijk helpen om het groeiende probleem van slapeloosheid terug te dringen. Maar het gevaar bestaat dat slaap op deze manier ook de zoveelste prestatie is die geoptimaliseerd en gekwantificeerd moet worden. Als je betere nachtrust gewoon kunt kopen, wordt het straks nog je eigen schuld als je slaapproblemen hebt: had je maar betere gadgets moeten kopen.

Dat technologiebedrijven hopen te profiteren van slaaptekort, dat in veel meer landen sterk stijgt, heeft ook wel iets ironisch. Veel slaaponderzoekers wijzen juist naar het overmatig gebruik van elektrische apparaten en schermen als belangrijke oorzaak van toenemende slaapproblemen. De oprichter van Netflix verklaarde een paar jaar geleden dat slaap „zijn belangrijkste concurrent” was: vooral daar is nog extra schermtijd te halen bij gebruikers.

Moeilijke gedragsverandering

En werken de gadgets wel? Er zijn geen grote, onafhankelijke wetenschappelijke studies naar gedaan. Daarvoor zijn de slaaprobots en hoofdbanden simpelweg te nieuw. Slaaponderzoeker Winni Hofman van de Universiteit van Amsterdam (UvA) zet op basis van haar jarenlange onderzoek naar slaapproblemen wel grote vraagtekens bij het nut van slaapgadgets. „Het kopen van een apparaat of app wordt vaak gebruikt als quickfix, een te makkelijke snelle oplossing, terwijl het aanpakken van slaaptekort vaak ingewikkelde gedragsverandering vergt.” Datzelfde geldt volgens haar voor slaapmiddelen. Ze vreest vooral dat al die apparaten ervoor zorgen dat mensen denken dat ze slaap in de winkel kunnen kopen en dat ze minder moeite zullen doen om slechte slaapgewoontes echt aan te pakken. Het wordt dan net zoiets als een pilletje slikken, wat ook vaak averechts werkt op lange termijn.

Lees ook: Verslaafd aan een pilletje voor het slapen

De beste manier om beter te leren slapen is volgens haar cognitieve gedragstherapie. Dat is een traject van vier tot acht weken waarin je stap voor stap je gedrag aanpast.

Philips waarschuwt opvallend genoeg zelf ook voor al te hoge verwachtingen. Het is een nieuwe productcategorie en de hoofdband is nadrukkelijk niet bedoeld voor mensen met hardnekkige slapeloosheid, en ook niet voor mensen met aandoeningen als slaapapneu, vertelt David White, slaapprofessor aan Harvard University en daarnaast onderzoeksdirecteur van de slaaptak van Philips. „Mensen met medische problemen moeten een arts bezoeken”, zegt hij.

Het is allemaal erg experimenteel. Philips’ slaaphoofdband is sinds kort te koop in de VS en zou eigenlijk dit najaar op de Nederlandse markt komen maar de lancering is uitgesteld tot begin 2020 om eerst enkele problemen op te lossen. De slaapband lijkt bijvoorbeeld minder goed te werken voor mensen boven de vijftig, en het bedrijf wil eerst verder uitzoeken hoe dat komt.

Slaapgedachten en ontspanning

Toch zijn er veel mensen als Jasper Meerding die wel wat zien in dit soort technologische hulp bij het slapen. „Als je wilt afvallen ga je ook regelmatig op een weegschaal staan”, zegt hij. „Gadgets en data kunnen bij slaap helpen om betere inzichten te krijgen en uiteindelijk beter te leren slapen.” Wel betwijfelt hij of hij ooit een hoofdband op zou doen en merkt hij op dat het matrasmatje bij hemzelf ook bepaald geen quickfix was: hij had pas na een flinke tijd echt profijt van de data. „Beter leren slapen is een proces van jaren leren patronen herkennen en aanpassen, het gaat heel geleidelijk.”

Apps en gadgets bieden nooit de definitieve oplossing voor slaapproblemen, is dus de consensus. Maar wat werkt dan wel?

Kees Kwakman, een slaapcoach die samenwerkt met Winni Hofman van de UvA, heeft wel wat tips waarvoor bewijs is dat ze helpen.

Lees ook: Tien tips om beter te slapen

Een goede is volgens hem bijvoorbeeld om pen en papier naast het bed te leggen zodat mensen gedachten kunnen opschrijven en op die manier rustiger kunnen worden in hun hoofd. Andere ingrepen waar wetenschappelijk bewijs voor is, zijn bijvoorbeeld ontbijten met de gordijnen open zodat je opstaat met echt daglicht – dat helpt om wakker te worden en om in een beter ritme te komen. Een schone, rustige slaapomgeving helpt. Routines voor en na het slapen zijn belangrijk. Het bekendste voorschrift is om geen smartphone te gebruiken in bed. Voor het slapen de was vouwen of kleren klaarleggen kan juist rustgevend werken. Als je slaapproblemen hebt kan het helpen om een tijdje ook in het weekend een doordeweeks slaapritme vast te houden. Alcohol werkt slecht op slaap. Snoozen ook.

Kwakman hamert net als veel slaaponderzoekers op vier aandachtsgebieden: „Slaapgedrag, slaapgedachten, ontspanning en daarná pas hulpmiddelen.” Helaas voor de miljoenen mensen met slaapproblemen: slaap komt voorlopig nog niet zomaar uit een doosje.